Zaza Dili ve Edebiyatı Genel Bilgileri

Zaza Dili ve Edebiyatı Bölümü Nedir?

Zaza Dili ve Edebiyatı, Hint-Avrupa dil ailesinin İrani koluna mensup olan, kendine özgü gramer yapısı ve lehçeleriyle dikkat çeken Zazacanın (Zazakî, Kirdkî, Dimilî) dilsel yapısını, tarihini, zengin sözlü edebiyatını ve bu dilin şekillendirdiği kültürü bilimsel yöntemlerle inceleyen, son derece uzmanlaşmış bir filoloji dalıdır. Bu 4 yıllık lisans programından mezun olan profesyonellere "Filolog" veya "Zaza Dili ve Edebiyatı Uzmanı" unvanı verilir.

Bu bölümün temel amacı, Türkiye'nin önemli kültürel zenginliklerinden biri olan ve UNESCO'nun yok olma tehlikesi altındaki diller listesinde yer alan Zazacayı ve bu dille oluşturulmuş kültürel mirası korumak, akademik olarak belgelemek ve gelecek nesillere aktarmaktır. Onlar, bu kadim dilin ve kültürün "akademik koruyucuları ve araştırmacılarıdır". ✍️

Zaza Dili ve Edebiyatı Bölümü Dersleri ve Eğitim Süreci

Bu bölüme öğrenci kabulü, YKS'de elde edilen Sözel (SÖZ) puan türüyle yapılır ve Türkiye'de sadece birkaç üniversitede bulunan çok özel bir programdır.

Eğitim müfredatı, dilin farklı lehçeleri, dilbilimsel yapısı ve edebi/folklorik ürünleri üzerine yoğunlaşır.

1. Dil ve Dilbilim Dersleri (Bölümün Kalbi):
   • Zaza Dili Grameri I-IV: Ses bilgisi (fonetik), şekil bilgisi (morfoloji) ve cümle bilgisi (sentaks).
   • Zaza Dili Diyalektolojisi: Zazacanın farklı lehçelerinin (Kuzey, Merkez, Güney) incelenmesi.
   • Karşılaştırmalı İrani Diller: Zazacanın Farsça ve Kürtçe gibi dillerle olan ilişkisi.
2. Edebiyat ve Kültür Dersleri:
   • Zaza Halk Edebiyatı: Sözlü gelenekteki anlatılar, masallar, ağıtlar, fıkralar ve "lawij"lar (şarkılar/türküler).
   • Modern Zaza Edebiyatı Metinleri.
   • Zaza Kültürü ve Tarihi.
3. Çeviri ve Yöntem Dersleri:
   • Zazaca-Türkçe ve Türkçe-Zazaca Çeviri Teknikleri.
   • Derleme ve Arşivleme Yöntemleri: Sözlü kültür ürünlerinin sahada nasıl derleneceği ve arşivleneceği.

Bölüm Kimler İçin Uygundur?

Bu bölüm, kültürel bir misyonu ve akademik bir tutkusu olan, çok özel bir aday profili gerektirir:

1. Zaza diline, edebiyatına ve kültürüne karşı derin bir ilgi ve idealist bir bağlılık.
2. Dil öğrenmeye, özellikle bir dilin farklı lehçelerini ve gramer yapısını analiz etmeye karşı yüksek yetenek.
3. Akademik araştırma yapmayı, metin çözümlemeyi ve saha çalışması (derleme) yapmayı sevmek.
4. Güçlü bir hafıza ve analitik düşünme yeteneği.
5. Yok olma tehlikesindeki bir kültürel mirası yaşatma ve kayda geçirme misyonunu benimsemek.

Zaza Dili ve Edebiyatı Mezunları Ne İş Yapar? Kariyer Alanları

Çok Önemli Not: Bu bölüm, mezunlarına genel iş piyasasında doğrudan bir karşılık sunan bir program değildir. Kariyer yolu, neredeyse tamamen akademik alan veya çok niş kültürel/medya alanları ile sınırlıdır.

Başlıca Kariyer Alanları:

• Akademik Kariyer: Mezunlar için birincil ve en doğal kariyer yoludur. Üniversitede kalarak Yüksek Lisans ve Doktora yapıp, bu alanda veya Dilbilim bölümlerinde bilimsel araştırmalar yürüten bir akademisyen olmak.
• Medya ve Yayıncılık:
  • Kurumlar: TRT Kurdî gibi kanalların Zazaca yayın yapan birimlerinde, Zazaca yayın yapan yerel radyolarda veya dijital platformlarda editör, çevirmen, metin yazarı veya program danışmanı olarak.
  • Yayınevleri: Zazaca eserler basan veya Zazacadan çeviriler yapan yayınevlerinde.
• Mütercim-Tercümanlık: Serbest (freelance) veya tam zamanlı olarak, özellikle adliyelerde, hastanelerde veya noterliklerde ihtiyaç duyulan yeminli tercümanlık hizmetleri.
• Sivil Toplum Kuruluşları (STK'lar): Kültürel haklar, ana dil eğitimi ve Zaza kültürünü yaşatma ve tanıtma üzerine çalışan vakıf ve derneklerde proje koordinatörü veya araştırmacı olarak.
• Öğretmenlik: Pedagojik formasyon alınsa dahi, Milli Eğitim Bakanlığı'nda "Zaza Dili ve Edebiyatı Öğretmeni" adıyla lisans mezunları için yaygın bir atama kadrosu şu an için bulunmamaktadır. Bu alanda öğretmenlik, genellikle üniversitelerin seçmeli dersleri, özel kurslar veya belediyelerin açtığı dil atölyeleriyle sınırlıdır.

Maaş Durumu: Bu alan, finansal bir beklentiden çok kültürel ve entelektüel bir tutkuyla seçilir. Sabit maaşlı işler son derece sınırlıdır.

Bölümün Avantajları ve Dezavantajları

1. Avantajları ✅
   • Yok olma tehlikesiyle karşı karşıya olan bir dili ve kültürü koruma ve yaşatma gibi son derece onurlu ve anlamlı bir misyon üstlenme.
   • Dünyada çok az sayıda insanın sahip olduğu, benzersiz ve derin bir uzmanlık alanı.
   • Entelektüel olarak son derece tatmin edici bir akademik araştırma alanı olması.
2. Dezavantajları ❌
   • En büyük ve en kritik dezavantajı, iş piyasasının akademisyenlik ve birkaç kültürel/medya kurumu dışında neredeyse hiç olmamasıdır.
   • Profesyonel bir kariyer için genellikle Yüksek Lisans veya Doktora derecesinin bir ön koşul olması.
   • Devlet okullarında öğretmenlik ataması imkanlarının şu an için bulunmaması, bu durumun mezunlar için önemli bir belirsizlik yaratması.
   • Konunun, zaman zaman siyasi hassasiyetler içerebilmesi.

İleri Eğitim ve Gelişim

Bu alanda profesyonelleşmek için lisansüstü eğitim ve diğer dilleri öğrenmek şarttır.

• Yüksek Lisans (Master) ve Doktora (PhD): Bir seçenek değil, akademik kariyer için mutlak bir gerekliliktir.
• Diğer Diller: Akademik çalışmalar için İngilizce bilmek çok önemlidir. Ayrıca, karşılaştırmalı çalışmalar için Farsça ve Kürtçe gibi İrani dilleri bilmek, bir uzmanı diğerlerinden ayırır.
• ÇAP/Yan Dal: Kürt Dili ve Edebiyatı, Türk Dili ve Edebiyatı, Sosyoloji, Antropoloji ve Tarih gibi bölümler, en uyumlu alanlardır.